
Stolpersteine zijn gedenkstenen
Een Stolperstein (struikelsteen) is een gedenksteen, die geplaatst wordt in het trottoir voor het huis van waaruit in de Tweede Wereldoorlog mensen door de nazi’s zijn weggevoerd naar een vernietigingskamp. Als je, meestal onverwacht, voor je voeten zo’n steen ziet met de naam van een slachtoffer van deze terreur, word je er weer even aan herinnerd hoe tijdens die oorlog vele miljoenen het slachtoffer zijn geworden van systematische moord. Op de bovenkant van de stenen, die een oppervlakte hebben van 10 bij 10 cm., is een messing plaatje aangebracht. Daarin zijn de naam, het geboortejaar, de datum van wegvoering en de plaats en datum van overlijden gestanst. Zo herinnert elk van die stenen aan één van die slachtoffers, een mens die op déze plek heeft gewoond en hiervandaan is gedeporteerd om nooit meer terug te keren.

Een internationaal project
Niet alleen in ons land, maar in heel Europa, worden Stolpersteine gelegd. Van Oslo tot Rome en van Oostvoorne tot ver in Oekraine kan men ze vinden. Het aantal is sinds het begin van het project in 1994 gegroeid tot meer dan 43.000. Daaruit blijkt wel, dat niet alleen in ons land, maar in alle landen waar de nazi’s hun terreur hebben uitgeoefend, initiatieven zijn genomen om de slachtoffers te herdenken. Overal waar de stenen gelegd worden zijn plaatselijke comité’s aan de slag gegaan om uit te zoeken, wie deze mensen zijn geweest, hoe zij een plaats innamen in de samenleving en waar zij om het leven zijn gebracht. Daarbij wordt er ook naar gestreefd, contacten te leggen met nabestaanden, als die er zijn. Zo zijn er bij het aanbrengen van de stenen nazaten uitgenodigd uit alle delen van de wereld, die soms voor het eerst de plaatsen zagen, waar hun grootouders, tantes of neven geleefd hadden. Daarbij gebeurde het ook niet zelden, dat zij familieleden ontmoetten met dezelfde afkomst, die zij nog nooit hadden gezien. Als het om Joodse slachtoffers gaat, kan iedere voorbijganger die geïntrigeerd wordt door een bepaalde naam meer over de drager van die naam te weten komen door het raadplegen van een speciale website: www.joodsmonument.nl.

De bedenker
De bedenker van het Stolpersteineproject is een Duitse kunstenaar, Gunter Demnig. Hij is in 1947 in Berlijn geboren en studeerde kunstgeschiedenis aan de universiteit van Kassel. Hij heeft zich ontwikkeld tot politiek kunstenaar, met speciale aandacht voor de gruweldaden die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het naziregime gepleegd zijn. Als boetedoening en als waarschuwing heeft hij verschillende kunstprojecten opgezet, o.a. een markering van de route die de door de nazi’s gedeporteerde zigeuners in Keulen moesten afleggen door de stad naar het station, vanwaar ze naar de kampen vervoerd werden. Grote bekendheid heeft hij verworven door het idee, de massaliteit van de vernietiging van hele bevolkingsgroepen (Joden, Roma, Sinti, homoseksuelen, Jehova’s getuigen e.d.) terug te brengen tot de moord op zoveel miljoenen individuen. Dat wil hij zichtbaar maken in het ontwerpen en aanbrengen van gedenkstenen met de gegevens van telkens één persoon. Het formaat van deze ‘stenen des aanstoots’ heeft hij bewust niet te groot gemaakt: men moet een buiging maken om de opschriften te kunnen lezen. Aanvankelijk maakte hij alle stenen één voor één zelf: massaproductie vindt hij in strijd met de gedachte achter het project. Maar gedwongen door de stormachtige ontwikkeling van het project laat hij zich tegenwoordig door een bevriende kunstenaar ondersteunen. Hij staat erop om de eerste stenen in een bepaalde plaats persoonlijk te leggen; de overige stenen worden tegenwoordig meestal door gemeentelijke stratenmakers geplaatst.
De stenen glanzen weer
Jaarlijks, enkele dagen vóór Dodenherdenking op 4 mei, worden alle 34 stenen in Aalten grondig gepoetst zodat ze weer glimmen en ze opvallen voor passanten. In 2022 gebeude dit in de laatste week van april. Zo zagen deze stenen aan de Grevinkweg er uit vóór het poetsen:

En hieronder het resultaat na het poetsen. Ze zijn weer een tijd goed leesbaar, mede dankzij hulp van een aantal vrijwilligers.
